Λάβρα ή λαύρα (η) (<λαβ<μεσν. λάβρα<αρχ.<λάβρα, λάβρος) = μεγάλη ζέστη
Λαβροτανάου (<λάβρος+τανύω) = κάνω κάτι με ένταση, ενοχλώ κάποιον
(Ούλη την ημέρα λαβροτανάει με το σπίτι, Μη με λαβροτανάς άλλο, άσε με πια!)
Λαγάνα (η) (<αρχ. ελλ. λάγανον) = τύπος ψωμιού. Στο χωριό μας οι νοικοκυρές σε κάθε ζύμωμα έφτιαχναν και μια λαγάνα. Έκοβαν ένα κομμάτι ζυμάρι, το έκαναν λεπτό σαν πίτα, του έκαναν τρυπούλες με το πιρούνι, το έβαζαν στο νταβά με μπόλικο λάδι και το έψηναν στη σιδεροστιά μαζί με τα ψωμιά. Το έβγαζαν νωρίτερα και του έριχναν μπόλικη μυτζήθρα. Ήταν πεντανόστιμη, επαληθεύοντας το «και νεκρούς ανασταίνει!!!». Επίσης λαγάνα προσφερόταν και ως συχώριο για τους νεκρούς. Στους δρόμους έβγαιναν γυναίκες και έδιναν στους περαστικούς ένα κομμάτι λαγάνα με τυρί και εκείνοι απαντούσαν «Διός συχωρέστονε». Σήμερα η λαγάνα είναι αγοραστή, ο άζυμος άρτος, ταυτισμένη με την Καθαρή Δευτέρα.
Λαγανίζω (<λαγαρίζω=καθαρίζω, λαγαρός=καθαρός) = καθαρίζω με λεπτή σαρωματίνα τη σταφίδα από τα ξερά κόρτσαλα, ξεκορτσαλίζω
Λαγαρός (επίθ.) <αρχ. ελλ. λαγαρός) = 1. άτονος, λεπτός (λαγαρή γυναίκα),
2. μεταφορικά διαυγής, καθαρός (λαγαρά νερά)
Λάγαρα (τα) (<αρχ. ελλ. λαγαρός) = ευαίσθητα μέρη κοιλιάς
(Με πόνεσαν τα λαγαρά μου από το γέλιο)
Λαγγεύει (<μσν. λαγγεύει<αρχ. ελλ. λαγγάζω) = το πετάρισμα του ματιού, το σκίρτημα
(Λαγγεύει το μάτι μου, κάποιον θα δω!)
Λαήνι (το), λαήνα (η) (αντιδάνειο) (<μεσν. λαγήνα<λατ. lagena<αρχ. ελλ. λαγύνιον ) = πήλινη στάμνα νερού
(Όμορφη κόρη περπατεί και λυγεροκορμάτη, χρυσό λαΪνι κουβαλεί κι είναι χαρά γιομάτη…, δημ. τραγ.)
Λαγκοδέρνω (<λαγός+δέρνω) = η καρδιά μου χτυπάει δυνατά, όπως του λαγού, έχω δυσφορία είτε από αρρώστια είτε από ζέστη. Συνήθως χρησιμοποιείται στα ζώα με τη ζέστη του καλοκαιριού)
Λαγκόνια (τα) (<υποκορ. αρχ. ελλ. λάγγων) = πλάγια μέρη ανθρώπινης λεκάνης (Με πονιούνε τα λαγγόνια μου)
Λαγκουνίζω (<λαγαρίζω) = γυαλίζω, αστράφτω
Λαγκουνός (επίθ.) (<λαγκουνίζω) = γυαλιστερός, πεντακάθαρος
(Το ΄κανα λαγκουνό το λαμπόγυαλο, αστράφτει)
Λαδιά (η) = 1. μεγάλη απόδοση ελιάς, 2. λεκές από λάδι
Λαδοχρονιά (η) = χρονιά πλούσια σε παραγωγή λαδιού
(Είχαμε καλή λαδιά φέτο, ήτανε λαδοχρονιά)
Λαδίκια (τα) (<λάδι) = τα βαφτιστικά ρουχαλάκια
Λαδικό (το) = το δοχείο του λαδιού, το ροϊ
Λαζεύω (<λάζος) = καθαρίζω το χωράφι με το τσαπόνι ή την αξίνα από θάμνους και ξερά χορτάρια, συνήθως την άνοιξη ή το φθινόπωρο , μετχ. Λαζεμένος (λαζεμένο χωράφι)
(…αφού το λάζεψαν καλά οι τρεις του δυχατέρες, ποίημα, Π. Γλ.)
Λάζος (ο) ή Λάζεμα (το) = το ξεχέρσωμα του χωραφιού, κουραστική χειρωνακτική εργασία.
Λαθούρια (τα) (<μεσν. λαθούριν<υποκ. λαθύριον<αρχ. ελλ. λάθυρος) = τα όσπρια
Λαιμιακά (τα) = η περιοχή γύρω από το λαιμό
Λαιμουριάζω =1. κόβω το λαιμό (Λαιμούριασε τη κότα),
2. τρώγω λαίμαργα (Λαιμουριάζει το φαϊ)
Λαιμούρι (ουδ. ως επίρ.) = λαίμαργα
(Το πάει λαιμούρι το φαϊ)
Λαίμωμα (το) = επώδυνο πρακτικό γιατροσόφι για τον πονόλαιμο. Μεγάλες γυναίκες, οι κυρούλες του χωριού, με το δάχτυλό τους πίεζαν τις αμυγδαλές για να σπάσει το πύο και να υποχωρήσει η φλεγμονή
Λαιμώνω = πιέζω με το δάχτυλο τις αμυγδαλές, για να φύγει η φλεγμονή
Λαιμαριά (η) = περιλαίμιο ζώων
(Το σκυλί έκοψε τη λαιμαριά και χάθηκε)
Λαιμοδέτης (ο) = η γραβάτα
Λά(γ)ιος (<αρωμουν. lai(ū)) = μαύρος
(Λάγιο πρόβατο)
Λάκ(κ)α (η) = 1. ίσιωμα
(Έπεσε μες τη λάκα, έπεσα κατάλακα),
2, επίπεδο χωράφι, ευκολοκαλλιέργητο
(Καλό χωράφι, είναι λάκα)
Λακάου (<αρχ. ελλ. λακώ-λακίζω) = φεύγω τρέχοντας, το βάζω στα πόδια, Λάκα (προστ.) = φύγε τρέχοντας
Λάκ(κ)ος (ο) = βαθούλωμα εδάφους, νερόλακκος, ασβεστόλακκος
(Μακριά παιδί μου, μακριά από τ΄ άτιμο θεριό (θάλασσα), αργά ή γρήγορα θα σου σκάψει το λάκκο, Όποιος σκάβει το λάκκο του άλλου, πέφτει μέσα ο ίδιος, παροιμ.)
Λάκκος (ο) = ο οριζόντιος αργαλειός, Ένα από τα τρία είδη αργαλειού ήταν και ο αργαλειός του λάκκου. Ονομάστηκε έτσι γιατί στηνόταν εκτός σπιτιού κυρίως από τους νομάδες κτηνοτρόφους μέσα σε λάκκους σε μόνιμη βάση. Η υφάντρα καθόταν σε κινητό σκαμνί μέσα στο λάκκο και ήταν δεσμευμένη να υφαίνει. Αντιπροσωπευτική είναι η κάτωθι ρίμα: το κέντημα είναι γλέντημα κι η ρόκα είν΄ σεργιάνι και ο καημένος αργαλειός είναι σκλαβιά μεγάλη.
Σήμερα τραγουδιέται με τη φωνή του Ν. Ξυλούρη: Ax, αυτός ο αργαλειός σου, με τρελαίνει πω πω πω, σαν περνώ απ΄ το στενό σου, του διαβόλου θηλυκό! Κι όλη μέρα τακ τακ τουκ ..το πέταλό σου…
Λάκκωμα (το) (<λακκώνω) = το βαθούλωμα
(Το χωράφι ούλο ένα λάκκωμα είναι)
Λακωτό (το) = χωράφι σχετικά σε ίσιωμα, κατάλληλο για καλλιέργεια
(Ο κύρης έκανε μερικά βήματα στην αρχή του λακωτού, για να εχτιμήσει το βαθμό καταλληλότητας του χωραφιού για τη δουλειά της μέρας εκείνης, «Ευλογημένη δουλειά η σπορά’, Ευ. Τεμπελόπουλος)
Λακριντί (το) (<τουρκ.lakridi) = το κουβεντολόι, η φλυαρία
(Έπιασε το λακριντί και θα νυχτώσει)
Λαλάς (ο) (μεσν. λαλά<τούρκ.) = ο θείος
Λάμια (η) = η νεράιδα, η βεργολυγερή, η πολύ όμορφη. Στα αρχαία χρόνια ήταν τερατόμορφη γυναίκα που προξενούσε κακό στους ανθρώπους
(…εγώ είμαι η λάμια του γιαλού κι η λάμια του πελάγου, δημ. τραγ., Αντ. Γαϊτάνη «Λαογραφικά και άλλα Βασιλιτσίου Μεσσηνίας»
Λαμνί (το) (ή από ιταλ. lama ή από αρχ. ελλ. ελλ. λάμνω) = ένα μέρος από το λυμένο λημάρι
Λαμπίκο (επίρ.) (αντιδάνειο) (<μσν. λαμπίκον<αραβ. alambik<ελλ. ελλάμβυξ = αποστακτήρας) = πεντακάθαρο, διαυγές
(Το σπίτι το έκανα λαμπίκο)
Λαμπόγυαλο (το) = το γυαλί της λάμπας. Αχ, πόσες φορές έσπαζε κατά το καθάρισμα!!!
Λαμπρή (η) (<λαμπρός) = το Πάσχα
Λαμπρίτης (ο) = το αρνί του Πάσχα
Λαμπρίτσα (η) = η πασχαλίτσα
Λανάρι (το) (<μσν. λανάριος<λατ. lanarius) = εργαλείο με καρφιά που επεξεργάζονταν τα λινάρια και τα σπάρτα, για να τα κάνουν μαλλιά
Λάου λάου (επίρ.) (<λάγου λάγου<γεν. λαγός) = σιγά σιγά, ήρεμα, με διπλωματία
Λάπα (η) = (αρχ. ελλ. λαπάρα) = η κοιλιά των σφαγίων
Λαπάντι (επίρ.) = πεντακάθαρο, διαυγές
(Το λάδι, το κρασί είναι λαπάντι, Βγήκες λαπάντι = καθαρός, αθώος, τη γλίτωσες)
Λάπαθο (το) (<ισπ. lapato<λατ lapathum) = φαγώσιμο αγριόχορτο
Λαρδί (το) (αντιδάνειο) (μσν. λαρδίον<λατ lar(i)dum<αρχ. ελλ. λαρινόν) = παστό, χοιρινό λίπος
Λαρώνω (<ιλαρώνω<αρχ. ελλ. ιλάσκομαι) = ηρεμώ, χαλαρώνω
(Το λάρωσα το παιδί)
Λάσκα (επίρ.) (<βεν. lascar) = χαλαρά, ελεύθερα
(Άστα λάσκα τα λουριά, Πολύ λάσκα σ΄ έχει αφήσει ο πατέρας σου)
Λασπερός (επίθ.) = ο υγρός τόπος, ο μη στεγνός
(Είναι λασπερό το χωράφι, δεν οργώνεται)
Λάτα (η) (<ιταλ.latta) = ντενεκές πετρελαίου 17 κιλών
Λατανίζω (<λαταγέω< αρχ. ελλ. λάταξ) = βυζαίνω όλο το γάλα και μετά βυζαίνοντας ταλαιπωρώ τον άδειο μαστό, μεταφορικά βασανίζω
(Μη με λατανίζεις πια, δεν έχω να σου δώκω τίποτ΄ άλλο)
Λάτζα (η) (<βεν.lanza) = μηχανισμός που τραβούσαν νερό με κουβά από γούβες παράπλευρα μικρού ποταμιού, που κρεμιόταν σε σκοινί
Λατζοκόβουμαι (<λάτζα+κόβω) = περνάω μεγάλη λαχτάρα
Λατζόνα (η) = ψηλή, ωραία κοπέλα, Λατζούνης (ο) = ο γεροδεμένος, είναι και παρανόμι
Λαυροκαίουμαι = καίγομαι από τον ήλιο ή από δυνατή φωτιά και κοκκινίζω, ξεροψήνομαι εξωτερικά
(Λαυροκάηκαν τα ψάρια από τη δυνατή φωτιά, Λαυροκάηκα από τον ήλιο)
Λάχανα (τα) = τα άγρια φαγώσιμα χόρτα
(Τι να ερμοκάμω, μάζωξα λιγούλια λαχανάκια και πολεμάου να τα βράσω)
(Πού ήσουνα περιστερούλα μου, τόσο καιρό που λείπεις; -Μάνα, για λάχανα ήμουνα, δημ. τραγ.)
Λαχίδι (το) (<αρχ. ελλ. λαγχάνω) = μικρός κλήρος γης
(Πήρα κι εγώ ένα λαχίδι…)
Λαχνί (το) (<λαγχάνω) = ο κλήρος, το μερίδιο από λαχνό
(Τα πατρικά μας με τον αδερφό μου τα κάμαμε λαχνί)
Λαχνίζω = βάζω σε λαχνί (κλήρο), κληρώνω
Λεβέτι (το) (<αρχ. ελλ. λέβης) = το καζάνι
Λεβίθες (οι) (<λεβίθα<αρχ. ελλ. έλμινς) = παράσιτα (σκουλήκια, όπως τα έλεγαν) στα έντερα. Για την αντιμετώπισή τους οι γονείς μας, μας πήγαιναν στο «Τσερλονέρι», για να πιούμε καθαρτικό νερό
Λέζα (η) (<βεν.lesa) = 1. η καλή προς τα έξω εικόνα (Μου χάλασε τη λέζα),
2. η δαντέλα (Θα του πλέξω γύρω-γύρω λέζα, να γίνει όμορφο)
Λειδινό (το) (με αντιμετάθεση<δειλινό) = το απόγευμα, η δύση της ζωής
Λειδίνισε = απογευμάτισε
(Λειδίνισε και ακόμα δε φάνηκε, Λειδίνισε η ζωή μου = φεύγω σιγά σιγά από τη ζωή)
Λειτρουγάει = λειτουργάει
Λειτρουϊά (η) = το πρόσφορο
Λειψός (επίθ.) = 1. ο ελλιπής (πανελλήνια σημασία), αυτός που δε φουσκώνει
(Λειψό ψωμί = το ψωμί που δε φούσκωσε)
Λέλε (η) (γαλλ.) = η απροβλημάτιστη γυναίκα, η επιπόλαιη (τσίτσιμ λέλε)
Λελέκι (το) (<τουρκ. leylek-i) = ο πελαργός, ο πολύ ψηλός άνθρωπος
Λελούδι (το) (<μεσν, αλβ. lule+ούδι) = λουλούδι
(Λελούδι της Μονεμβασιάς και κάστρο της Λαμίας…, δημ. τραγ.)
Λεπίδα (η) (αρχ. λεπίς<λέπω) = η λάμα, το κοπίδι.
Χρησιμοποιείται και ως επίρρημα (Κόβει λεπίδα)
Λέουρδα (τα) = μικρό χορταράκι σαν χλόη, το οποίο έτρωγαν οι γίδες μαζί με τ΄ άλλα χόρτα και μύριζε το γάλα τους. Μύριζε και το τυρί και δεν είχε καλή γεύση
Λέρα (η) (μεσν. λέρα<λερός<αρχ. ελλ. ολερός) = η ακαθαρσία, μεταφορικά άνθρωπος ανήθικος
Λεσιά (η) (<λατ. lesa=η καλή προς τα έξω εικόνα) = 1. το ύψος, το παράστημα (Όμορφη λεσιά έχει)
2. το ξύλινο ή καλαμένιο πλέγμα που έβαζαν πάνω στον τέντζερα με το γάλα και το σκέπαζαν με την τυροτσαντίλα, μέχρι να πήξει
Λέτσος (ο) (<ιταλ. lezzo) = βρώμικος, άξεστος
Λεφούσι (το) (<ίσως από τουρκ. nefus=άτακτο πλήθος) = ασκέρι, πλήθος
(Θά ρθει η ξαδέρφη μου με τα λεφούσι της (με πολλά παιδιά)
Λεχούδι (το) (<υποκορ. λεχώ) = το νεογέννητο μωρό
Λεχρίτης (ο) (<αρχ. ελλ. λέχριος) = βρωμιάρης, ανέντιμος, τιποτένιος
Λημεριάζω (<όλη+μέρα) = αργώ πολύ, περνώ την ημέρα μου
(Για δυο-τρεις ώρες ήρθαμε και τελικά λημεριάσαμε δωχάμου)
Λημέρι (το) = τόπος που περνά κανείς τον περισσότερο χρόνο του
(Που λες Κωσταντή μου, εδώ είναι το λημέρι μου, …Σ΄αυτές τις ράχες τις ψηλές, εκεί θα κάμουμε λημέρι, δημ. τραγ.)
Ληνός (ο) (<αρχ.ελλ.ληνός) = πατητήρι κρασιού, αποθήκη νερού, στέρνα. Στο χωριό μας οι περισσότεροι ληνοί ήταν τετράγωνες στέρνες αποθήκευσης νερού από το ποτάμι, για να ποτίζουν τα περιβόλια
(…και τρέχει ο μούστος στους ληνούς παχύς και μοσκοβόλος…, ποίημα, Π. Γλ.,
… Στον Κάλαμο, δίπλα στο ληνό, που γιομίζει με τα νερά που στάζουν από το βράχο…, Β. Μάραντος, «Ζάγκα»)
Λιαγκουρίζω (<λιακό (<ηλιάζω<ήλιος) +αντικρύζω) = μόλις βλέπω, μόλις διακρίνω το φως
(Δε βλέπω, γιόκα μου, ίσια που λιαγκουρίζουνε τα λιακά μου)
Λιάζω (<ηλιάζω) = εκθέτω στον ήλιο ντομάτες, σύκα… μέχρι να απορροφηθούν τα υγρά τους και να διατηρούνται για πολύ χρόνο
Λιάστρα (επίρ.) = στον ήλιο
Λιαστός (ρημ. επίθ.) = αυτός που έχει λιαστεί (λιαστές ντομάτες, λιαστά σύκα=οι τσιαπέλες)
Λιακά (τα) (<μεσν. ηλιακόν<ελλν. κοιν. ηλιακός<αρχ. ελλ. ήλιος) = τα μάτια
(Θα σου βγάλω τα λιακά σου, μη κρυφοτηράς)
Λιακωτό (το) (<ηλιακόν) = μεγάλο μπαλκόνι ηλιόλουστο, λιακωτό χωράφι
Λιανά (επίρ.) (<λιανός<λειαίνω<λείος) = τα ψιλά κέρματα, τα ψιλά ξύλα
(φέρε μου ψιλά, να ανάψω τη φωτιά),
ως επίρρημα σημαίνει αναλυτικά
(το κάνω λιανά = το εξηγώ, το αναλύω, για κάντο μου λιανά)
Λιανίζω = κόβω κομμάτια, το Λιάνισμα = το καθάρισμα των ξύλων από τα λιανόκλαδα
(Θέλω να λιανίσω τα κλαριά και μετά να τα κάψω, δύσκολη δουλειά το λιάνισμα)
Λιανοτάρια (τα) (<λιανός) και λιγοτάρια (<λίγος) = ψιλοπράγματα, λίγα ακόμη
(Κάτι λιανοτάρια μου έχουν μείνει)
Λιανάκι (το) = η μικρή ψείρα
Λιανεύω (<λιανός) = αδυνατίζω, γέρνω
(Εψές προψές ανέβαινα σε μια καινούρια σκάλα
ελιάνινε η μεσούλα μου κι έπεσε το σελάχι, δημ. τραγ. Α.Γ.)
Λιανός (<μεσν. λιανός<αρχ. ελλ. λείος) = λεπτός, αδύνατος
Λιάνωμα = μικρό αμνοερίφιο, οβελίας
Λιάπικα (τα) (<αλβ. λιάπης) = ρούχα δουλειάς, ρούχα ατημέλητα
Λιάρα (η) (<αλβ. λjάρε –α) = γίδα με άσπρα ή μαύρα σημάδια
Λιβανιστήρι (το) = απαραίτητο οικιακό σκεύος, με το οποίο λιβάνιζαν τα εικονίσματα και τους ανθρώπους, οπωσδήποτε στις εορτές, αλλά και σχεδόν καθημερινά, ως ένδειξη ευσέβειας και πίστης. Επίσης λιβάνιζαν τους ανθρώπους και τα ζώα, εάν ήταν «ματιασμένα»
Λίγδα (η) (<αρχ.ελλ.λίγδην) = η βρωμιά, ο λεκές από λιπαρή ουσία
Λιγδιάρης (επίθ.) = βρώμικος
Λιγδώνω = λερώνω, Λιγδωμένος (μετχ) = λερωμένος
(…τη λιγδωμένη και μακριά φορώντας πουκαμίσα…, ποίημα Π. Γλ.)
Λιγκρίζω (<λιγουρίζω) = επιδεικνύω κάτι για να ζηλέψουν οι άλλοι.
(Τι μου το λιγκρίζεις, θα μου το πάρει κι εμένα ο πατέρας μου)
Λιγούρα (η) (<λιγώνω<ελλ. ολιγώ) = έντονη παροδική επιθυμία για κάτι φαγώσιμο
Λιγουρεύουμαι = επιθυμώ πολύ
Λιθάρι (το) (υποκ.<αρχ.ελλ. λίθος) = 1. πέτρα (…στρώμα έχουνε τη μαύρη γης, προσκέφαλο λιθάρι, δημ. τρ.,
στάλα με στάλα το νερό τρυπάει το λιθάρι, παροιμία)
2. η μυλόπετρα
3. η μεγάλη πέτρα του λιτρουβιού, που έλιωνε τις ελιές
(…σ΄ ούλα τους άλογα γερά κυλάνε το λιθάρι…, ποίημα, Π. Γλ.)
Λιλιά (τα) (<αγγλ.λιλί) = στολίδια, παιχνίδια μωρουδιακά.
Λίμα (η) (<μσν. λίμα<αρχ.λιμός) = μεγάλη πείνα
Λιμάρι (το) (<λημμάριον, υποκ.<λήμμα<λαμβάνω) = μεγάλο δεμάτι από θερισμένα στάχυα, αποτελούμενο από χερόβολα, 5-6 συνήθως
(…Το ένα πίσω απ΄ το άλλο ανέβαιναν τα λιμάρια με το ανεβατόριο…, έπιανε ο εργάτης τα λιμάρια, τους έκοβε το δέμα και τα έριχνε μέσα στη μηχανή…, Β. Μάραντος, «Ζάγκα»)
Λιμός (ο) (αρχ. ελλ.) = επιδημία πείνας
Λιμάζω (<αρχ. ελλ. λιμώσσω<αρχ. ελλ. λιμός) = πεινάω πολύ
Λιμασμένος (<μτχ. Παρακ. λιμάζω) = πολύ πεινασμένος
Λίμνα (η) = μικρή λιμνούλα σε πηγή ή ποτάμι, που δημιουργούσαν οι γυναίκες, για να ξεβγάζουν τα ρούχα. Λίμνα ήταν και τοπωνύμιο λίγο έξω από το χωριό μας, προς δυτικά με πηγή νερού
Λίμπα (η), αντιδάνειο, (<ιταλ. limbo<αρχ. ελλ. λέμβος) = 1. στάμνα πήλινη για αποθήκευση προϊόντων
(μια λίμπα με παστό, λίμπα με απόλαδα),
2. ως επίρρημα λίμπα = ζημιά (Τα έκανες λίμπα = έκανες ζημιά).
Προφανώς λόγω του εύθραστου υλικού (πηλός) και της καταστροφής του περιεχομένου ή λόγω του λαδιού, οπότε παίρνει τη σημασία του λερώνω
Λιμπί (το), αντιδ. (<ιταλ limbo) = 1. γούρνα νερού, συνήθως πέτρινη, που συχνά συναντά κανείς στις πηγές έξω στην ύπαιθρο. Οι παλιότεροι θα θυμούνται το λιμπί της πηγής στη Λίμνα, στη Χρυσοκελλαριά, στο Σμερτίδι, στα Φλεβάρια
(…Η λίμνα, η πηγή του νερού, ο Μύλος, όπου το νερό κυλούσε σε δύο λιμπιά σκαμμένα στο βράχο…, Β. Μάραντος, «Ζάγκα»)
2. πρόχειρες λίμπες ή λιμπιά οι άνθρωποι κατασκεύαζαν στα χωράφια για να αποθηκεύουν νερό.
3. το μέρος στο λιτρουβιό, όπου έπεφτε το λάδι.
4. εκεί, όπου πατούσαν τα σταφύλια
(…Απ΄τα λιμπιά τον πιάνουνε σε λίγο οι αγωγιάτες
γιομίζουν τα τουλούμια τους και πάνε στις ταβέρνες…, ποίημα, Π. Γλ.)
Λίξα (η) (<λίγ-) = λαχτάρα για κάτι φαγώσιμο (Έχω μια λίξα!!!)
Λιοβόρι (το) (<ήλιος+βοριάς) = πρωϊνό ζεστό Β.Α. αεράκι του καλοκαιριού, που κάνει ζημιά στα κηπευτικά και τα δέντρα
Λιοκόκ(κ)ια (τα) (<ελιά+κόκκοι) = 1. πυρήνας ελιάς, τα κουκούτσια της ελιάς σπασμένα. Τα λιοκόκκια μαζί με πίτουρα ήταν η πιο θρεπτική τροφή για τα γουρούνια,
2. μεταφορικά άχρηστα πράγματα (…Πάν΄τα στολίδια του – της νιότης μας λαχτάρα – λιοκόκια τώρα έχουν μέσα σωριαστεί…, ποίημα, Π. Γλ.)
Λιόπανα (τα) (<ελιά+πανιά) = τα πανιά που έστρωναν για το μάζεμα των ελιών
Λιόπρα (η) = γίδα σε γκρι χρώμα με μαύρη ράχη (μαυρόλιοπρα), με άσπρη ράχη (ασπρόλιοπρα), με καφεκόκκινη ράχη (κοκκινόλιοπρα)
Λιοπύρι (το) (<ήλιος+πύρα) = μεγάλη ζέστη
(Σήμερα κάνει λιοπύρι)
Λιόσμος (ο) (<ελιά+ζουμί) = μαύρο ζουμί ελιάς μετά την αφαίρεση του λαδιού με έντονη μυρωδιά, τα απόβλητα του ελαιοτροβείου
(…ανάκατα με τον πικρό και σκούρο εκείνο λιόσμο…, ποίημα Π. Γλ.)
Λιόφτο (το), λιόφτα (τα) (<ελιά+φύω) = το δέντρο της ελιάς
(Πόσα λιόφτα έχεις;)
Λιοφτόκλαρα (τα) = οι χτυπημένες κλάρες από τις ελιές
(Θέλω να κάψω τα λιοφτόκλαρα και δε σταματάει η βροχή)
Λιτρουβαραίοι (οι) (<λιτρουβάρης<ελιά+τρίβω) = οι εργάτες του λιτρουβιού
(…κι ούλοι οι λιτρουβαραίοι σβέλτοι, ξυπνοί, καπάτσοι…, ποίημα, Π. Γλ.)
Λιτρουβιό (το) = το ελαιοτριβείο
(…Οχτώβρης μήνας πρόβαλε, μαζεύονται οι ελίτσες
κι ανοίξανε τα λιτρουβιά, να φάμε φρέσκο λάδι…, ποίημα, Π. Γλ.)
Λιτρουβολίθαρο (το) = το μεγάλο λιθάρι του λιτρουβιού
Λιχνίζω (<αρχ. ελλ. λικμάω<λικμός) = πετάω ψηλά στον αέρα με φτυάρι τη σταφίδα για να καθαρίσει από τα κόρτσαλα ή τις ελιές από τα φύλλα ή τα σιτάρια με το δεκριάνι από τα άχυρα
Λιχνίστρα (η) (<λιχνίζω) = τόπος λιχνίσματος
Λοβιτούρα (η) (<αρωμουν lovitura) = απάτη, κλοπή, ξεγέλασμα
Λογιέμαι = περνιέμαι, θεωρούμαι
(Λογιέμαι για πλούσιος)
Λόγγος (ο) (<μσν. λόγγος<αρχ. σλαβ.longou=πυκνό δάσος) = μικρό δάσος από θάμνους
Λογγώνει (σε γ΄ενικό και πληθ.) = γεμίζει θάμνους
(Έφυγε ο κόσμος από τα χωριά και τα χτήματα ούλα λογγώσανε)
Λόζιο (το) (<ιταλ loggia<βεν loga) = μικρό τρίτοιχο σπιτάκι για το γουρούνι, με νότιο προσανατολισμό για απάγκιο
Λοής (αντ.) (<λογής,λόγιον) και τιλο(γ)ιός, τιλο(γ)ιά, τιλο(γ)ιό = τι λογής (Τι λοής είναι τούτο;)
Λόϊδο (το) = ατημέλητη τούφα μαλλιών
(Άιντε, χτενίσου, πετάνε κάτι λόϊδα)
Λόξα (η) (<λοξός) = η τρέλα, η παραξενιά, η ιδιοτροπία
Λόπια (τα) (<λόβι<λουβίον<λοβός) = τα ξερά φασόλια
Λόρδα (η) (<αρχ. ελλ. λορδόω) = μεγάλη πείνα, το κύρτωμα του σώματος προς τα εμπρός από πόνο στο στομάχι, εξαιτίας της πείνας
Λούβα (η) (<αρχ. λώβη) = αρρώστια
Λουβί (το) (<μεσν. λοβίον<αρχ. ελλ. λοβός) = το περικάρπιο των σπόρων, των οσπρίων, φασολιών, αρακά….
Λουβιάρης (επίθ.) (<αρχ. λώβη) = ο λεπριάρης, ο άρρωστος
Λουβώνω (<λουβί) = φυτρώνω
(Μπα που να μη λούβωνες!)
Λούκι (το), τα λούκια (<τουρκ. oluk) = 1. η άκρη από τα κεραμίδια της σκεπής, όπου τρέχουν τα νερά της βροχής (Η σούδα στα βόρεια, δεν είναι δικιά μας παιδάκι μου, δεν έχουμε λούκια από κει),
2. υδροσωλήνας (Τρέχει το λούκι στη πηγή, έχει ακόμα νερό),
3. μετφ. η δυσκολία (Πέρασα ένα λούκι ψες…)
Λούκι (το) (<λουμπούκι (ή ντρουμπούκι) με αποβολή του μπου = το εσωτερικό χοντρό κοτσάνι του καλαμποκιού που απομένει, εάν βγει ο καρπός
(Παιδιά μου, ρίχτε τα λούκια από τις κούκλες στο γαϊδούρι)
Λουλάκι (το) (<μεσν. λουλάκιν<αραβ lilak) = σκούρα γαλάζια σκόνη, που την χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες στο ξέβγαλμα των ασπρόρουχων (τα λουλάκιαζαν), αλλά και στον ασβέστη.
Λουλακιάζω = ξεβγάζω τα απρόρουχα σε λουλακιασμένο νερό, Λουλακί = το χρώμα του λουλακιού
Λουμίνια (τα) (<βεν lumin) = αγοραστά φιτιλάκια καντηλιού
Λουμάκι (το) (<λειμάκον<αρχ. λείμαξ=λειμώνας) = καινούργιο βλαστάρι στον κορμό του δέντρου
Λούμπα (η) (<αλβ.luba) = λάκκος με λασπόνερα, μεταφορικά η αποτυχία
(Έπεσα στη λούμπα)
Λουμώνω (<λουφώζω<μεσν.ελλ.λωφάζω<αρχ.ελλ.λωφάω-ώ) = μαζεύομαι και κρύβομαι περιμένοντας κάτι
(Λούμωξε στη γωνίτσα της, λουμώνει σαν οχιά)
Λουμωχτός (ρημ. επίθ. του ρ. λουμώνω) = αυτός που λουμώνει, που κρύβεται και περιμένει κάτι, ο πονηρός
Λούπινα (τα) (<ιταλ lupino<λατ lupinum) = πικρά κουκιά, τα γνωστά λούπινα, τα οποία τα έτρωγαν την καθαρή βδομάδα και σε όλη την περίοδο της νηστείας, αφού πρώτα τα ξεπίκριζαν στη θάλασσα, επίσης τα έπιναν και ως χάπι της πίεσης
Λουπινιάζομαι (<λούπινο) = αρρωσταίνω
(Η γίδα λουπινιάστηκε)
Λούρα (η) (<λουρί<λώρος) = ν βέργα
(Σε κάτι αλκυονίδες είχα πετύχει που έβγαζα τις κομμένες λούρες στ΄αλώνι…, διήγημα, Ελ. Γούλα)
Λουρίδα (η) (<λωρίδα<λώρος) = 1. η ζωστήρα
(Βάλε τη λουρίδα στο παντελόνι σου),
2. στενόμακρο κομμάτι από ύφασμα
(Κόψε γλήγορα μια λουρίδα από τη φανέλα σου και δέσ’ το δυνατά, να σταματήσει το (γ)αίμα)
Λουρώνω = μαλακώνω τις λυγιές για να πλέξω καλάθια, μαλακώνω, αδυνατίζω
(Λουρώσανε τα σταφύλια, Λούρωσε από την αχάμνια)
Λούσιο (το) (< ιταλ lusso) = στολίδι καλλωπισμού, Λούσια (τα) = τα ακριβά ρούχα και στολίδια
(…Κι οι κουρτινούλες οι πλεχτές για με θε να΄ναι λούσο, άσε να δώσουμε κι αυτές, να πάρουμε ψωμάκι…, ποίημα, Π. Γλ.)
Λούστρος (ο) (<ιταλ lustro) = στιλβωτής υποδημάτων, μεταφορικά ο ανυπόληπτος. Χρησιμοποιείται και ως βρισιά.
Λουτριάζω (<λουτρό) = πλένω με αρωματικά φυτά το βαρέλι, για να βάλω το κρασί
Λούτσα (επίρ) ή Λουτσούνι (μτχ. λούουσα<λούσα<λούτσα ή από σλαβ luza) = μούσκεμα
(Έγινα λουτσούνι)
Λούφα (η) (<λουφάζω) = απάγγειο, φωλίτσα
(Η γιαγιά θα φκιάξει μια λουφίτσα με τη κουβέρτα για το εγγονάκι της, για να μη κρυαίνει). Ως επίρρημα σημαίνει κρυφά
(Πήε στη λούφα η δουλειά)
Λουφίο (το) (<λοφίο<λόφος) = λοφίο, διακριτικό γνώρισμα καπέλου
Λοχεύω (<λόχος) = πειράζω κάποιον, προκαλώ, τσιγκλάω
(Με λόχεψες με τη κουβέντα που ξεστόμισες)
Λύξιγκας ή Κλίτσιγκας (ο) (<αρχ.ελλ. λύγξ=λυγμός) = λόξυγκας
Λυχνάρι (το) = φωτιστικό σκεύος με φιτίλι στο λάδι
Λυχνοστάτης (ο) (<λύχνος+ίστημι) = στητό σίδερο με γαντζάκι, που κρεμιόταν το λυχνάρι
Λώβιανα = αδυνάτισα, έγινα επιρρεπής στις αρρώστιες
Λωβός (επίθ) (<λώβη) = αδύνατος, ασθενικός, ανάπηρος
Λωποδύτης (ο) (< λωποδύτης<αρχ. ελλ. λώπη=ένδυμα+δύω) = κλέφτης, άτιμος, παλιάνθρωπος
Αναζήτηση αλφαβητικά
Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ
Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Υ Φ Χ Ψ Ω